Beeldend kunstenaar Paul Ouwerkerk woont en werkt in de buurt. Hij schildert intrigerende geometrische vormen die steeds weer veranderen en in elkaar overgaan. Denk als voorbeeld aan graficus M.C. Escher. De IJopener zocht hem op.
Een paar jaar geleden liepen we over het R.J.H. Fortuynplein bij de bushalte van lijn 48, en daar zagen we hem voor het eerst aan het werk in zijn atelier in het Borneo Architectuur Centrum (BAC) in het Oostelijk Havengebied. Geconcentreerd stond hij over een schilderij gebogen. Ouwerkerk werkte op traditionele wijze. Dat wil zeggen: met verf, kwast en een linnen doek. Potlood, papier, krijt en tape lagen binnen handbereik. Af en toe stapte hij achteruit om met kritische blik het resultaat te bekijken.
Zoiets maakt nieuwsgierig, zeker, maar door omstandigheden heeft het tot begin van dit jaar geduurd voordat de IJopener met hem sprak. In de tussentijd groeide zijn oeuvre. Steeds meer en wisselende doeken kwamen in de vitrine van Ouwerkerks inmiddels te kleine BAC-atelier te hangen. Nu zie je daar regelmatig mensen staan. Ze bekijken zijn schilderijen en gluren naar binnen. Soms kun je iemand goedkeurend horen mompelen.
Een kennis vertelde dat hij ‘mooie zeilbootjes’ bij Ouwerkerk had ontdekt, een persoonlijke interpretatie van een werk waarop streng geometrische figuren transformeren en het doek ogenschijnlijk laten bewegen. Ja, zo kunnen scherp afgelijnde, ondefinieerbare vormen bij Paul Ouwerkerk veranderen in concrete bootjes onder vol tuig, met grootzeil en fok. Goed mogelijk dat een volgende kijker iets anders ziet en er een eigen duiding aan geeft. Dat maakt zijn kunst gelaagd en interessant. Zijn schilderijen zijn weliswaar zeer toegankelijk, misschien mede door hun ambachtelijkheid, maar je moet toch je best doen om ze te doorgronden. Gewoon mooi vinden (of niet) mag natuurlijk ook.
Wie is Paul Ouwerkerk (59) en wat beweegt hem? Allereerst: hij heeft een lange weg afgelegd voordat hij zover met verf, kwast en linnen is gekomen. Als jonge man bezocht hij de kunstacademies Willem de Kooning en Jan van Eyck. Hij lootte destijds in voor een workshop op de Amsterdamse Rijksacademie onder leiding van de toen al beroemde Duitse neo-expressionist Jörg Immendorff, een man over wie hij mooi kan vertellen. Die workshop was een succes, ‘hoe weinig gestroomlijnd ook’. Ouwerkerk kreeg een positieve beoordeling van de altijd kritische Immendorff en haalde met een abstracte creatie die hij in drie dagen opbouwde en weer afbrak, het hoogste resultaat van de deelnemers.
Fotografie zonder camera
Nadien volgde een periode van eenzaam atelierwerk, jaren waarin hij gegrepen was door fotografie met en zonder camera. Wat dat laatste betreft: uitgangspunt was bijvoorbeeld een pasfotootje in kleur of zwart-wit. ‘Dat legde ik in de kopieermachine en vergrootte het tot je niets anders over had dan onherkenbare stippen van verschillende afmetingen’, vertelt hij. De hierin resulterende dot morphing matrix was werk in opdracht en leidde tot een minutenlange film-loop, een installatie met een geprojecteerd beeld van drie bij drie meter. Het deed denken aan werk van de Amerikaanse popartkunstenaar Roy Lichtenstein.
Na die eerste naar binnen gerichte atelierjaren wilde hij ‘naar buiten ook om geld te verdienen zodat ik in mijn kunstenaarschap kon voorzien’. Hij ging voor OMA werken, het architectenbureau van Rem Koolhaas. Hij ontwierp en produceerde boeken met Koolhaas’ ontwerpen. Zo had hij een inkomen en kon hij tegelijk uiting geven aan zijn fascinatie voor vlakverdeling en vormgeving. Het groeide uit tot een bekwaamheid die hem tot de dag van vandaag van pas komt. Zijn recentste werk wordt binnenkort tentoongesteld in galerie BMB in Amsterdam. Mede ter gelegenheid daarvan heeft hij de catalogus Time, Tools and Practice vormgegeven en in eigen beheer gedrukt, een overzicht van zijn werk tot nu toe.
Ruimte platslaan
Via serene veelvlakken die hij zowel op de computer ontwierp als met de hand in drie dimensies van dik papier maakte – voor fijnproevers: dodecaëders – belandde Ouwerkerk bij wat hij zelf noemt ‘het platslaan van ruimte op linnen’. Als schilder treedt hij hiermee in de voetsporen van modernist Piet Mondriaan en virtuoos graficus M.C. Escher. Hij wil zich niet met deze twee grote namen vergelijken en spreekt liever over hun kunst als ‘bron van inspiratie’. Hij voelt zich met hen verwant, zoals hij zich ook aangetrokken voelt tot het werk van de Russische avant-gardist, architect en typograaf El Lissitzky.
Paul Ouwerkerk beschrijft zichzelf als ‘een ambachtelijk kunstenaar’. En, voegt hij eraan toe: ‘Daar ben ik trots op.’ Hij is uitgesproken handig. Wat zijn ogen zien kunnen zijn handen maken. ‘Tactiel’ is het woord dat hij daarvoor gebruikt. Voelbaar, waarneembaar. Verontschuldigend zegt hij: ‘Ik kon voordat ik een paar jaar geleden met deze doeken begon helemaal niet schilderen en heb het mezelf moeten leren.’ Hoe gaat zoiets? ‘Nou ja, je loopt bij Van Beek binnen en koopt verf, doek, kwasten. Dan ga je het uitproberen. Hoe reageert het linnen op de kwast? Het doek is een soort huid, het leeft en ik moet het bedwingen.’
Ouwerkerks recente werk, dat tijdloze kwaliteit bezit, is nauwgezet en gedetailleerd. Zijn geometrische transformaties getuigen van haast obsessief perfectionisme. Hij kan weken aan een schilderij bezig zijn. Soms overmand door twijfel en vrees voor fouten. Maar, zegt hij, ‘Zonder pijn en ontreddering op z’n tijd kun je niets goeds creëren.’ Van zichzelf mag hij fouten maken, maar het moeten wel de ‘goede’ fouten zijn. ‘Je mag zien dat het geschilderd is, dat de kwast imperfecties heeft achtergelaten. Maar de randen van mijn veranderende veelvlakken moeten recht en strak zijn.’ Als kijker kun je makkelijk verdwalen in Ouwerkerks meetkundig labyrint. Zijn lijnenspel is geraffineerd; de lichtvoetigheid van zijn transformaties maakt vrolijk.
Relatief duur
Zijn doeken zijn relatief duur, mede door het arbeidsintensieve karakter ervan. Ouwerkerk realiseert zich dat er verschil bestaat tussen de prijs van zijn kunst en zijn naamsbekendheid. Maar kunst is iets anders dan de kunstmarkt. Waarde in de kunst hangt af van status. En zo groot is de status van Ouwerkerk niet. Misschien moet je zeggen: nog niet. Hij werkt stug door aan een eigen universum van geschilderde geometrische transformaties. Op zijn doeken verandert alles, wat behalve voor de waarnemer ook voor hemzelf een ontdekkingsreis is. Wat hij ermee beoogt? ‘Ik heb geen bedoeling, en het laatste wat ik wil is met mijn kunst de wereld verbeteren. Wat ik wel wil, is de kijker verder helpen.’⋅
Het werk van Paul Ouwerkerk is van 2 april tot 1 mei 2022 te zien in Galerie BMB, Kerkstraat 129a, Amsterdam. Ook met sculpturen van Vladimir Skoda. Galerie open do zon, 12.30 – 17.30 uur en op afspraak. Catalogus aldaar beschikbaar.
I.v.m. wijzigende covid-19 regelgeving: check vooraf via www.paulouwerkerk.nl of www.galeriebmb.nl