Beeldend kunstenaar en schrijfster Aafke Steenhuis woont ‘aan de overkant’. In een van die karakteristieke dijkhuizen in Nieuwendam. Als ze naar het IJ loopt, ziet ze recht voor zich ‘ons’ Oostelijk Havengebied. Het tussenliggende water en alles eromheen is voor haar een belangrijke inspiratiebron.

Het waait stevig uit het noordoosten als we met het Oostveer vanaf het Azartplein het IJ oversteken. Koppen op de golven, zonlicht dat uitbundig wordt weerkaatst. Precies op deze plek, waar het IJ op z’n breedst is, heeft de rivier nog iets van die oerkracht van lang geleden. Bij zo’n wind, met golven die de pont doen schommelen en passagiers laten wankelen, heeft de overtocht het karakter van een expeditie. Je vaart naar een andere wereld, het onbekende tegemoet. Ruim vijf minuten later zijn we in Noord en is alles weer gewoon. Maar de magie van het moment, ‘de magie van het IJ’, was even aanwezig.

Het IJ met de IJhaven, de Jan Schaeferbrug, het Java-eiland en rechts de Veemkade

Het brede water, het licht, de schepen die af en aan varen – het is de wereld van beeldend kunstenaar en schrijfster Aafke Steenhuis (geb. 1946). Ze woont in het voormalige gemeentehuis van Nieuwendam, een dijkwoning met een gepotdekselde groenhouten achtergevel en aan de voorkant een Zaanse klokgevel. In de diepe tuin, grenzend aan de bermsloot waardoorheen melkschuiten ooit hun ladingen vervoerden, staat haar atelier. Eens was dit het koetshuis van de burgemeester, nu maakt zij er schilderijen met ferme kwast en in opvallende kleuren.

Nog altijd Gronings

Ze is geboren in Delfzijl en is zich altijd Gronings blijven voelen. Haar fascinatie voor havens en water stamt uit haar kindertijd, toen ze veel in de haven van haar geboortestad te vinden was. Ook haar eerste tekeningen ontstonden toen. Samen met enkele andere schoolkinderen en onder leiding van de bekende schilder Jan van der Zee – verbonden aan het kunstenaarscollectief De Ploeg – maakte ze een bekroonde muurschildering.

Het IJ met passagiersschip tussen Schellingwoude en het KNSM-eiland

Tot de dag van vandaag is ze blijven schilderen, hoewel ze nooit een kunstacademie bezocht. In Groningen studeerde ze Nederlands en Spaans en na haar afstuderen trok ze begin jaren ’70, ideologisch bevlogen, met haar man Jan Joost Teunissen naar het Chili van Salvador Allende, om daar onder de Mapuche-indianen te gaan wonen en werken. Het was een ingrijpende ervaring, ruw verstoord door militairen die met een gewelddadige coup de regering van Allende omverwierpen (1973).

Terug in Nederland wordt ze journalist bij De Groene Amsterdammer, waarvoor ze jarenlang zal schrijven. Amsterdammer worden gaat haar niet heel goed af. Ze voelt zich als plattelander ‘niet vertrouwd met de nauwe straatjes, de kantoortorens en de elegante bezoekers van de opera’. Het IJ wordt haar redding. ‘Hier waren het water, de golven, de meeuwen. Hier waren boten, werven, geklepper van touwen, geklop van scheepshamers’, vertelt ze. Het IJ deed haar denken aan de brede monding van de rivier van haar jeugd, de Eems, waar Delfzijl aan ligt.

Ze heeft haar IJ-impressies vastgelegd in het meesterlijk geïllustreerde en met lichte pen geschreven boek De magie van het IJ (uitg. Philip Elchers, Groningen 2015). De illustraties die bij dit IJopener-verhaal zijn afgedrukt komen uit dat boek. Op een van de eerste pagina’s staat haar gedicht ‘Ode aan het IJ’: ‘Hoe kon ik van Amsterdam gaan houden?/ Alle dagen stond ik op de voorplecht/ van de veerpont, en ik keek om me heen./ Aqua. Eau. Ie. Aa. O. IJ./ Water betekent het, water!/ Het IJ is een glanzend plein/ in het midden van de stad.’

Wereldhavens

Aafke Steenhuis heeft zich, niet verwonderlijk, laten inspireren door kunstenaars die bij het Groninger collectief De Ploeg waren aangesloten. Ze houdt bovendien van Duitse expressionisten, zoals Emile Nolde. Invloeden van hem en anderen zijn terug te vinden in haar nieuwste werk, dat toch ook weer die echte Steenhuis-signatuur draagt. Sinds 2013 werkt ze met haar man aan een boek over wereldhavens, getiteld De grote, wilde vaart. Wereldhavens en globalisering. Zij maakt de illustraties en samen schrijven ze de tekst. De afgelopen jaren bezochten ze een keur aan havens: Hamburg, Singapore, Genua, Los Angeles, Hongkong, Rotterdam, Valparaíso, Marseille en vele andere.

Het resultaat van die reizen staat grotendeels klaar in haar atelier aan de Nieuwendammerdijk. Hamburg verbeeldt met de Elb-philharmonie, een containerschip en een middeleeuwse kogge, het vrachtschip van de Hanzesteden. Valparaíso met z’n kleurige havenfront en de Esmeralda, de ook hier bekende (en beruchte) viermaster van de Chileense marine. En op al die doeken klotst als verbindend element het water. Van de Elbe naar de haven van Hongkong. Van Genua naar het Amsterdamse IJ. Háár IJ – de rivier die Aafke Steenhuis zich als beeldend kunstenaar heeft toegeëigend.

Zelfportret Aafke Steenhuis op krantenpagina
deel dit artikel: