Het klimaat verandert, de zomers worden heter en droger. In het Oostelijk Havengebied zijn tuinen, parken en bomen relatief schaars. Ongunstig voor als de gemiddelde temperatuur dadelijk beduidend hoger ligt dan nu. Hoe gaan we verstandig om met het beetje groene ruimte hier, en kunnen we misschien leren van buitenlandse ervaringen? In de vergelijkbare Hamburgse wijk HafenCity zijn ze wat vergroening betreft een stapje verder.
Verscholen tussen Java- en Sumatrakade ligt een parel van een stadstuin, een oord dat verkoeling biedt door de schaduw van zijn bomen. Op een van die snoeihete dagen deze zomer zaten onder het groen twee mannen op een bank met elkaar te praten. Een moeder met een kinderwagen las een boek terwijl haar baby sliep. Een student was boven z’n laptop weggedommeld, naast een klaterend fonteintje. De Imogirituin is een schoolvoorbeeld van hoe je in het Oostelijk Havengebied met creativiteit en inzet van bewoners aan vergroening kunt werken. Was het maar overal zo in deze betrekkelijk bomenarme wijk.
Het blauw (=water) heet hier groen te zijn. Maar waterstromen en oude havenbekkens zijn, hoe gewaardeerd ook, geen bomen. Blauw hoort groen niet uit te sluiten, luidt een van de terechte conclusies van de BuurtTop Oostelijk Havengebied 2025, gehouden in Pakhuis De Zwijger eerder dit jaar.
Bij een veranderend klimaat met hete en droge zomers hebben we meer bomen nodig. Ze vormen een natuurlijke airco. Op de stedelijke hitteschaal scoort het Oostelijk Havengebied slecht door gebrek aan een bladerdak. Weinig tuinen, weinig parken. En de postzegelplantsoenen die er zijn, worden in enkele gevallen onderbenut. Naast de schaduwrijke, spannende Imogirituin liggen de saaiere en op hete dagen minder gebruikte Kraton- en Taman Sapituin. Een paar bomen, struiken, gras en dat is het. Verderop is er dan wel de aardige Tosarituin, met speelgelegenheid voor kinderen. Maar ook die zou je meer fantasie en schaduw gunnen.
Urgente trekken
De vergroening van het Oostelijk Havengebied krijgt urgente trekken. Veel bewoners klagen over het gebrek aan groen, en het is niet voor niets een agendapunt geworden voor de Stadsdeelcommissie: ‘Bronnenonderzoek naar transformatie en vergroening van voormalige havengebieden, als basis en ter inspiratie voor de voortgaande discussie over vergroening van het Oostelijk Havengebied’, zoals het in een recente ambtelijke notitie heet.
Bronnenonderzoek wil in dit geval zeggen: hoe staat het in het buitenland, zijn daar voorbeelden van voormalige havengebieden die nu bewoond worden en waar aan meer vergroening wordt gedaan? Welnu, die zijn er. Een goed voorbeeld is de nog redelijk nieuwe wijk HafenCity in Hamburg, vergelijkbaar met het Oostelijk Havengebied. Ook HafenCity bestaat uit inmiddels bebouwde bedrijfsterreinen, met daartussen veel water van voormalige havenbekkens. In 2005 zijn de eerste bewoners hun huizen ingetrokken. Het landoppervlak bedraagt circa 127 hectare en er is meer dan tien kilometer aan kades, die intussen promenades zijn geworden.
De inwonerdichtheid bedraagt, aldus de website hafencity.com, 118 personen per hectare landoppervlakte. In totaal zullen er uiteindelijk 7.500 woningen staan voor 15.000 mensen. Er wordt nog steeds gebouwd. Rond 2025 moet de wijk klaar zijn, maar uitbreiding ligt in het verschiet. Opvallendste pand in HafenCity: het nieuwe Hamburgse concertgebouw, de Elbphilharmonie. Neergezet op oude pakhuizen en voor het schrikbarende bedrag van ruim 850 miljoen euro in 2017 opgeleverd.
Drieduizend bomen
Een (tijdelijk) bewoonster van HafenCity, Nederlandse van afkomst, zegt telefonisch tegen de IJopener dat groen ‘een groot thema’ is in haar wijk. ‘Je wilt toch bomen tussen al dat water en de nieuwbouw hier.’ Volgens de gemeente Hamburg worden in Hafencity in totaal ruim drieduizend bomen geplant, waarvan er al veel staan. Het zijn ongeveer twintig verschillende soorten. Van moeraseiken tot magnolia’s en van wilgen tot kersenbomen; meest bomen die tegen een stootje kunnen. De planners van HafenCity hebben een speciaal ‘masterplan bomen’ ontworpen, waarin naar Duitse gewoonte alles tot achter de komma is berekend. In het masterplan staat dat de bomen in de wijk jaarlijks meer dan 400 ton kooldioxide zullen opslaan.
Centraal in de groene planning van HafenCity is het in 2016 geopende Lohsepark, ontworpen door de Zwitserse landschapsarchitecten Vogt AG. Het park is 4,4 hectare groot en heeft zowel een sociale als een ecologische functie. Meer dan 500 bomen, ligweides, banken, een café, openbare toiletten en dat alles barrièrevrij met elkaar verbonden. Opvallend is dat op sommige andere plekken in HafenCity, met name aan de waterkant, nauwelijks bomen zijn geplant. Enerzijds heeft men de kenmerkende havenstructuur willen behouden. Anderzijds geldt voor Hamburg nog altijd het gevaar van hoog water. De Elbe is een wispelturige getijdenrivier en kan overstromen. Dan wil je op overstromingsgevoelige plekken liever geen bomen hebben.
Gloednieuw in HafenCity is het Baakenpark (2018), aangelegd in het voormalige, één kilometer lange Baakenhafenbekken. Het is een multifunctioneel park met een kunstmatige groene heuvel, een baken van 14 meter hoog van waaraf je een fraai uitzicht hebt.
Nieuwe impuls
Wat betekent dit alles voor het Oostelijk Havengebied (en Zeeburgereiland en de nog te bouwen Sluisbuurt, om enkele groene knelpunten te noemen)? Het is zeker niet zo dat het hier wat groen betreft alleen maar kommer en kwel is – zie de mooie Imogirituin. Maar we kunnen wel leren van wat er in Hamburg gebeurt. Voor het gebiedsplan 2020 kan het geen kwaad om eens goed naar de bestaande boompartijen, parkjes en plantsoenen te kijken, en te bedenken hoe het beter kan en hoe buurtbewoners daarbij betrokken kunnen worden. Zo lijken sommige plantsoenen rijp voor een nieuwe impuls. En nog steeds zijn er kades zonder bomen. Zoals de Levantkade, op hete dagen blakerend in een genadeloze zon. Of de Stokerkade waar plaatijzeren groenbakken met voorheen vreugdeloze beplanting – nu met dank aan de gemeente vrolijke bloemen – langzaam staan te verroesten.
Tot slot de Kop van het Java-eiland. Op de plek van deze desolate grasvlakte moet een park komen, maar niemand weet wanneer. De timing zou mede afhangen van de eventueel te bouwen brug over het IJ. De kans is groot dat de buurt nog heel lang op zijn park (ruim 2 hectare) moet wachten. En intussen worden de zomers heter. Nergens is op de Kop van Java een boom te zien. Op dagen met volle zon en temperaturen van 30 graden en meer is het een plaats om te mijden. Dan hebben ze het in de Hamburgse wijk HafenCity beter voor elkaar.
‘Groen is belangrijk voor Amsterdam’, luidt kernachtig de hoofdconclusie van een gemeentelijke notitie, het Grote Groenonderzoek 2018. Die woorden kan Amsterdam in het Oostelijk Havengebied waarmaken. Voor veel bewoners daar zou een beetje meer groen al een hele stap vooruit zijn.
deel dit artikel: