De oorlog in Oekraïne brengt Europa in beweging. IJopener spreekt met drie Amsterdammers die verbonden zijn met Oekraïne en elk op eigen wijze in actie komen om het land en haar bewoners te steunen.
Voor Irakli Sabekia en zijn partner Marie Panken is het opzetten van een donatiecampagne een manier om de oorlog een plek te geven. Irakli en zijn familie woonden in 1993 in de Georgische provincie Abchazië. In dat jaar raakten 250.000 Georgiërs ontheemd als gevolg van de oorlog met de door Rusland gesteunde separatisten. Irakli heeft het van dichtbij meegemaakt, is gevormd door de geschiedenis van Russische agressie en ervaart het als onderdeel van zijn identiteit. ‘De oorlog die sinds 2014 in Oekraïne woedt, ik herken het allemaal. Het is precies hetzelfde scenario als in Zuid-Ossetië in 2008. Dezelfde tactiek in een ander land.’
‘Ik heb geen directe, persoonlijke band met Oekraïne, maar ik identificeer me sterk met wat daar gebeurt. Ik zie het als mijn plicht daarop te reageren. Ik voel de noodzaak om mij met de mensen te verbinden,’ legt Irakli uit. ‘Mijn standpunt is heel duidelijk, ik vind dat we alles moeten doen wat in ons vermogen ligt om deze invasie te stoppen en Oekraïne te helpen. Nog maar een paar dagen geleden heeft Nederland een coalitie geleid die zich verzette tegen het verlenen van de status van kandidaat-lidstaat van de Europese Unie aan Oekraïne. Ik kan dat niet bevatten, het maakt me kwaad.’
‘We besloten een sjaal te ontwerpen in de kleuren van de Oekraïense vlag. De vlag is een statement, verbonden met je lichaam. Je draagt je steun fysiek uit en een sjaal is altijd zichtbaar. Het helpt om het gesprek aan te gaan en het bewustzijn over de verschrikkingen levend te houden.’ Voor Irakli voelt het alsof zijn lichaam fysiek in oorlog verkeert. De sjaal is een manier om dit uit te drukken, hij wordt een uithangbord voor steun aan Oekraïne. ‘Om te laten zien, waar ik ook ga, dat ik achter de Oekraïners sta. Ik heb nog steeds het gevoel dat mensen niet beseffen hoe belangrijk dit is. Nu wordt bepaald waar Europa voor staat. We moeten ingrijpen, de prijs van niets doen is ongekend hoog.’
Van Kharkiv naar Amsterdam
Masha, die onlangs met haar partner is verhuisd naar een nieuw appartement op Cruquiuseiland, studeerde aan de Kyiv National University of Theatre, Cinema and Television. Na haar afstuderen meldde ze zich aan voor een masteropleiding aan de Nederlandse Filmacademie. De aanvraag in 2014 viel samen met Euromaidan: de protesten in Oekraïne tegen het besluit van toenmalig president Viktor Janoekovytsj om de associatieovereenkomst met de Europese Unie niet te tekenen. Het protest werd beantwoord met zwaar geweld en had meer dan honderd doden tot gevolg. Het leidde tot de vlucht van Janoekovytsj, en zijn val betekende het startschot voor de Russische invasie van de Krim. ‘Ik was nog jong toen ik dit meemaakte en wilde mijn land niet verlaten op dit keerpunt, maar ik moest wel.’
Masha vertelt dat sommige van haar vrienden hun thuis twee keer verloren. ‘Je mag dit lijden niet onderschatten. Mensen die eerst voor de invasie van de Donbas of de Krim zijn gevlucht, moeten dit nu herleven. Voor mij persoonlijk was mijn eerste zorg mijn ouders in veiligheid brengen. Maar mijn vader is 58 en mag het land niet verlaten, en ze wilden niet van elkaar scheiden.’ Masha vertelt dat haar ouders, beiden psychotherapeuten. Zij wonen nu in een stad dicht aan de Roemeense grens waar ze nu in de noodopvang werken als crisispsycholoog.
Als documentairemaakster begon Masha in 2019 een project waarin ze een groep oudere dames uit Kharkiv volgt die een cheerleading-groep vormden. De dames, allemaal 50-plus, doen in de leeftijdscategorie 25-plus mee aan wedstrijden in heel Oekraïne en zelfs in het buitenland. ‘Dit is natuurlijk een belachelijke leeftijdscategorie voor hen, maar het vertelt een verhaal over passie en verzet. Het gaat over het gevecht met ouder worden en seksualisering, maar het gaat vooral over een groep vrouwen uit Kharkiv die het leven vieren.’
Na de eerste dagen van bombardementen slaagt Masha erin om contact te leggen met Sveta, een van de hoofdpersonages uit de documentaire. Masha’s ouders zeggen: ‘Als je ons niet naar Nederland kunt brengen, breng dan hen tenminste erheen.’ Sveta (62) en haar man (70) slaagden erin om, samen met hun twee dochters, hun tweejarige kleinzoon en de kat, de stad te ontvluchten.
‘Het was een hele hectische situatie, ik moest snel handelen. Bijna twintig mensen hebben me geholpen deze operatie op te zetten. Ik kan zelf niet autorijden en heb geen auto, we regelden via vrienden een chauffeur en zijn direct in de auto gestapt. We hebben vijftien uur non-stop gereden om ze aan de Pools-Oekraïense grens op te pikken.’
De partner van Masha deelde een verzoek voor een kinderwagen voor de tweejarige in de Whatsapp-groep van de Vereniging van Eigenaren, en kwam bij toeval in contact met een van de nieuwe buren. VvE-genoot Margriet-Marie Govaart werkt bij Takecarebnb, een non-profit organisatie die statushouders koppelt aan Nederlandse huishoudens die tijdelijk onderdak kunnen bieden. Een verrassende connectie voor de IJopener, want er stond al een interview met Margriet-Marie gepland voor dit artikel zonder dat we wisten van deze band. ‘Door haar steun konden we een goede plek voor Sveta regelen, een geschiktere plek dan onze bouwplaats,’ legt Masha uit.
Een tijdelijk thuis
Twee uur na het interview met Masha spreken wij met Margriet-Marie Govaart die inmiddels 4,5 jaar als ‘matchmaker’ betrokken is bij Takecarebnb. Zij richten zich op het koppelen van statushouders aan gastgezinnen, maar de oorlog in Oekraïne heeft een enorme impact op de organisatie. ‘Er kwam een overweldigend aanbod van nieuwe gastgezinnen. Binnen een paar weken 26.000, dat is bizar veel, normaal hebben we een tekort aan gastgezinnen. Maar de situatie van deze vluchtelingen is anders. Mensen uit Oekraïne hoeven geen asiel aan te vragen en mogen hier werken en dat is een hele nieuwe dynamiek.’Bij takecarebnb werken ruim dertig vrijwilligers als matchmaker, en dat is niet voldoende voor de huidige situatie. ‘De organisatie heeft het echt heel goed opgepakt. Wij zijn nu verantwoordelijk voor de screening van de nieuwe gastgezinnen. Daarvoor hebben we nieuwe vrijwilligers, maar ook betaalde krachten aangehaakt. We moeten inventariseren wat we nou echt hebben: zijn dit plekken waar het mogelijk en ook verstandig is.’ Inmiddels zijn al duizenden gezinnen gescreend. ‘Uiteindelijk valt een deel af, maar er zitten echt veel goede aanmeldingen bij, waarvan een deel ook andere vluchtelingen, statushouders die nu in azc’s zitten, in huis wil nemen. Takecarebnb verzorgt niet de matching van Oekraïners, dat gebeurt door andere organisaties vanuit de gemeenten. Wij ondersteunen hen wel vanuit onze deskundigheid.’
‘Als matchmaker zoek ik mensen die bij elkaar passen, het is in principe voor een periode van drie maanden. Dat is niet zomaar iets. Het gaat soms om gastgezinnen die een of twee kamers beschikbaar hebben. Als je voorzieningen deelt, moet je echt aanpassingen maken. Niet iedereen overziet dat. Je levert privacy in. Voor de Oekraïners geldt dat ze vaak geen Engels spreken en emotioneel in een zware situatie zitten. Dat vraag veel van een gastgezin. Het heeft impact, maar levert veel voldoening en vaak blijvende vriendschappen op.’
Margriet-Marie legt uit dat er met name een tekort aan aanmeldingen in steden is. Mensen zijn er kleiner behuisd, de woningnood is al enorm en de vluchtelingen uit Oekraïne zijn vaker gezinnen en families. ‘Dat is lastiger plaatsen dan één persoon, maar deze mensen willen juist graag naar de steden, omdat zij daar vrienden of kennissen hebben. Bij statushouders gaat het vaak om alleenstaanden.’
‘We weten natuurlijk niet hoe het verder gaat. Hopelijk kunnen deze mensen binnen een paar maanden terug. Dat willen ze ook het liefst’, vertelt Margriet-Marie. ‘Als mensen langer moeten blijven, dan zullen er hele andere oplossingen moeten komen, maar op dit moment zijn gastgezinnen en vrijwilligers, zeker in Amsterdam, heel welkom.’
Noot van de redactie: Dit artikel is geschreven op 20 maart.
Wilt u meer lezen of leren over de initiatieven, bezoek dan:
www.iraklisabekia.com/Ukraine
takecarebnb.org/nieuws/update-oorlog-in-oekraine