Naar het Gemeenlandshuis

FOTO’S: MARCEL DE CNOCK, INEZ VEERMAN

In deze IJopener een bijzonder tochtje. Vanuit de Indische Buurt gaan we de Nesciobrug over en lopen of fietsen via een lus naar het Gemeenlandshuis aan de Diemerzeedijk. Een bezoek daar laat ons een intiem museumhuis zien waar eeuwenlang een hoogheemraadschap zetelde.

Vele keren waren we op de Diemerzeedijk, een van oudste waterkeringen van Amsterdam. Minstens zo vaak liepen of fietsten we langs dat statige pand iets voorbij Camping Zeeburg, het Gemeenlandshuis met op de voorgevel in zwarte en gouden letters ‘Hic de freti batavi furore arcendo agris tuendis agitur’. Latijn voor: ‘Hier wordt gehandeld over het beveiligen van de landerijen door het temmen van de Bataafse Zee’. Menig Amsterdammer gaf een eigen interpretatie aan dat ‘Hic de freti batavi’. Het werd al snel: ‘Hier vreet men Batavieren.’
Op naar de Batavierenvreters dus, vanaf ons vertrekpunt aan de Kramatweg in de Indische Buurt. We gaan linksaf de Valentijnkade op en dan langs de Joodse begraafplaats Zeeburg, het Flevopark en Jeugdland. Zo kom je vanzelf bij het Amsterdam-Rijnkanaal. Alles onderweg hier is een afzonderlijk bezoek waard. We schreven er eerder over in deze tochtjes. Maar we maken nu een beetje tempo. We willen op tijd in het Gemeenlandshuis zijn, dat maar één keer per maand geopend is.

Zorg dat je vanaf de Valentijnkade op het Waterkeringpad langs het kanaal komt en ga rechtsaf naar de Nesciobrug, genoemd naar schrijver Nescio, schuilnaam van J.H.F. Grönloh (1882-1961). Nescio was een echte Ooster die in zijn kleine maar geliefde oeuvre (o.a. [curs]De uitvreter, [curs]Titaantjes en [curs]Dichtertje) veel aandacht besteedde aan zijn leefomgeving. De Nesciobrug is een elegante stalen fiets- en voetgangersbrug uit 2006. Hij is bijna achthonderd meter lang, loopt in een bocht en is ontworpen door de Britse architect Jim Eyre, die voor deze hangbrug bekroond werd. Geniet op de brug van het uitzicht en de voortsnellende vrachtvaart.

Aan de overkant ga je richting het kanaal. Zoek links het ietwat verborgen Thijs Hendriksenpad op, dat pal langs het water voert. Aan het zuidelijke eind ervan kun je twee dingen doen. Als je tijd hebt, ga je rechts naar Diemerdammersluis, ter hoogte van de plek waar de Diem uitmondt in het IJmeer. Historische grond, en ooit strategisch van belang. Hier vochten de Watergeuzen in de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden, om de vrijheid van Amsterdam. Je kunt ook linksaf het Diemerpark in. Dat moet sowieso gebeuren, ook als je van Diemerdammersluis terugkomt. Deze route brengt je in één ruk langs de Hein de Haanbrug, watersportvereniging De Watergeuzen en de Ringweg Oost naar het Gemeenlandshuis, een monument van de Hollandse strijd tegen het water. Vrijwel sinds mensenheugenis zijn hoogheemraadschappen – waterschappen – daarvoor verantwoordelijk in Nederland.

Hèhè, we zijn er. Je kunt naar binnen via de achterkant, waar het gebouw door de binnendijkse ligging fors groter lijkt. Hier zetelde meer dan twee eeuwen het ‘Hoogheemraadschap van den Zeeburg en Diemerdijk’. Het werd in 1727 gebouwd en is in 2008 overgedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser, die zich inzet voor behoud van historisch waardevolle panden. Het hoogheemraadschap verhuisde en het Gemeenlandshuis werd museumhuis.

Het pand, gebouwd op 224 houten palen, was ernstig verwaarloosd maar ziet er na restauratie weer schitterend uit. Het heeft een souterrain, bel-etage, eerste verdieping en zolderetage. De hoofdingang is op het niveau van de dijk. In de hal vind je weelderig stucwerk. Zeepaarden trekken de god der zee, Neptunus met zijn drietand, in een zegekar voort over de woelige baren. Een bronzen klok uit 1745 getuigt van de strijd tegen het water. Hij werd geluid bij dreigende dijkdoorbraak. Dit alles krijg je te horen van vrijwilligers die het Gemeenlandshuis aan bezoekers laten zien. Ze weten veel.

De twee ontvangstkamers links en rechts van de hal tonen iets van de geschiedenis van het hoogheemraadschap. Je vindt hier de schilden van de aangesloten districten, van dijkgraven en ingelanden, personen die grond en andere bezittingen binnen het waterschap hadden. Kijk even naar buiten, vooral de blik naar de achterzijde is de moeite waard. Loop als je binnen klaar bent de tuin in en ga als het kan naar de steiger aan het kanaal. Vanaf dit punt is het zicht op het Gemeenlandshuis zoals het altijd was. Honderd meter verderop raast de snelweg. Hier staat de tijd stil. 1727 en 2022 raken elkaar.

Gemeenlandshuis, Diemerzeedijk 27. Open elke 1e zondag van de maand 12-16 uur. Voor info zie www.museumhuizen.nl