Gender van buiten

Op sommige trams is deze donkere dagen een verlichte reclame te zien voor de nieuwe tentoonstelling in het Tropenmuseum ‘What a genderful world’. Het museum kan aardig woke genoemd worden: bezoekers krijgen verschillende menselijke verschijningsvormen te zien en kunnen zo ervaren dat in de verschillen het mens-zijn schuilt. 

Eerder publiceerde het museum samen met het Afrika Museum, Museum Volkenkunde en het Wereldmuseum Words Matter: een incomplete gids voor woordkeuze binnen de culturele sector. De gids brengt nuance aan in een vaak verhit gevoerd taaldebat. Door de korte essays wordt het de lezer duidelijk wat de geschiedenis is van woorden als ‘blank’, en waarom je ze beter wel of niet kunt gebruiken.

Genderruimte vrijmaken

Inclusiviteit mogelijk maken gaat in de meest simpele vorm om het creëren van een ruimte waarin niemand wordt buitengesloten door taalgebruik, door beperkte toegang, of door een beperkt aantal keuzemogelijkheden. Veel ‘debatten’ blijven helaas hangen in het opdelen in wij en zij, geven en nemen, kwijtraken en weggeven. Denk daarbij aan de reacties rond roetveegpieten, genderneutrale wc’s of kleding, of het ‘beste reizigers’ van de NS, waar nu overigens niemand meer opgewonden over doet. Een veel voorkomende veronderstelling is dat genderneutraliteit hetzelfde is als genderloosheid. De tentoonstelling toont ter uitleg een video over een school in IJsland. Op die school worden genders en de verschillende identiteiten die daaraan vast kunnen hangen niet uitgewist, maar zijn de mogelijkheden voor wat een kind mag, kan of wil doen wel verbreed. Het blijkt vrij simpel te werken: elk kind mag meedoen met nagels lakken en met buiten in het rond rennen. De kinderen vertellen dat ze het fijn vinden dat ze zich mogen gedragen zoals ze willen.

De angst voor verwarring bij kinderen die op deze manier worden opgevoed valt te begrijpen vanuit het perspectief van de ouders. Zij zijn vaak niet in genderkeuzevrijheid opgegroeid. Het kan als een bedreiging voelen, wanneer je hebt geleerd dat er twee soorten mensen zijn en je jouw gedrag hebt aangepast aan wat past bij jouw ‘soort’. Wanneer de volgende generatie die veilige tweedeling aan diggelen gooit, is het logisch dat je ideeën over hoe de wereld werkt op losse schroeven komen te staan. Zo zijn het niet de kinderen die verward zijn door een genderneutrale manier van opvoeden, maar juist de ouders en de omgeving die moeten wennen.

Ondanks de eigen taalgids laat het Tropenmuseum zien dat het zelf worstelt met tegenstellingen en definitiekwesties. Aan de ene kant stelt het licht prikkelende vragen aan de bezoeker, bijvoorbeeld over hoe gender tot stand komt, welke identiteiten er kunnen zijn en over meerdere gendermogelijkheden die op andere plekken in de wereld bestaan. Aan de andere kant kan het de bezoeker niet ontgaan dat de blik vanwaaruit gekeken wordt die van een Westers (Nederlands?) idee over gender is: man versus vrouw. De presentatie van ‘andere’ genders dan die twee mogelijkheden is paradoxaal. Het laat namelijk tegelijkertijd zien dat de man-vrouwtweedeling niet toereikend is voor het volledige palet aan menselijke uitingen én het bevestigt die norm door juist de uitzondering te benadrukken. Het geeft aan hoe moeilijk het is een beeld van gender te presenteren zónder de context van maatschappelijke normen.

Tastbare genderverschillen

Het grootste gedeelte van de tentoonstelling bestaat uit artefacten, foto’s, video’s, speelgoed, toiletten, kleding en lichamen. Het museum laat zien hoezeer gender verweven is met uitingsvorming in materiële zin. Aan het einde van de tentoonstelling worden vragen gesteld over hoe je zelf met gender kunt spelen. De bezoeker heeft dan al meer dan genoeg inspiratie gekregen over hoe dat kan. Er is ruimte ontstaan in de kijk op het materiële, zodat men gender verder kan verkennen, ermee kan experimenteren en zo bestaande normen kan verbuigen en veranderen.Dat wat minder zichtbaar is, zoals innerlijke gevoelens rond genderidentiteit en problematische machtsverhoudingen (die leiden tot duidelijk zichtbaar geweld), komt daarmee minder aan bod. Aan de ene kant geeft dit een vertekend beeld van de werkelijkheid van velen die door hun genderidentiteit te maken krijgen met onderdrukking. Aan de andere kant belicht het gender op een manier die voor iedereen herkenbaar is. Door al die verschillende mogelijkheden vanuit de hele wereld komt men in aanraking met dat wat eerder onbekend was. En dat kan de bezoeker meenemen: inspiratie om met een vrolijke en open blik naar gender te kijken.