Usha Marhé is journalist, schrijfster en empowermentcoach en woont in de Indische Buurt. In 1996 publiceerde ze het baanbrekende boek Tapu Sjén/Bedek je schande – Surinamers en incest. Nu begeleidt ze als healer groepsgesprekken voor vrouwen, waarin ze haar eigen ervaringen en inzichten inzet om hen te helpen emotioneel gezonder te worden.

‘Ik zeg wel eens: het eerste woord dat ik zei als klein kind was “waarom”. Het viel me al vroeg op dat volwassenen tegen kinderen zeiden wat ze allemaal wel en niet mochten, maar vervolgens deden die volwassenen zelf precies wat niet mocht. Ik wilde dat begrijpen. Dat is een leidende factor geworden in mijn leven: de nieuwsgierigheid naar wat onder alles verborgen zit, de onderstroom. Die nieuwsgierigheid bracht me soms ook in de problemen. Want toen ik opgroeide in de Surinaamse cultuur was het antwoord op de vraag “waarom” meestal “daarom!” Je leerde niet teveel vragen te stellen. En je leerde met niet al teveel liefde naar jezelf te kijken, als gevolg van de geschiedenis van Suriname, een geschiedenis van aan de ene kant geweld, kolonialisme en slavernij, en aan de andere kant overleven, veerkracht en humor.

In die geschiedenis werd er hard omgegaan met gekleurde lichamen – mishandeling en seksueel misbruik waren eeuwenlang aan de orde van de dag. Nederland is groot geworden door grondstoffen, die men hier nodig had om welvaart te creëren, uit andere landen te halen. En door niet-witte lichamen tot eigendom te maken en te kapitaliseren, eeuwenlang hun arbeid te stelen, waardoor hun eigen gemeenschappen tot armoede vervielen. De Gouden Eeuw is een wit sprookje dat gebouwd is op de uitbuiting van gekleurde lichamen.

Intergenerationeel

Om dit te kunnen overleven moet je hard zijn voor jezelf. Dat is geïnternaliseerd en onbewust doorgegeven aan volgende generaties: hurt people hurt people. Intergenerationele mishandeling komt nog steeds in veel Surinaamse gezinnen voor, emotioneel en fysiek. Mijn moeder heeft mishandeling en seksueel misbruik meegemaakt, en ik ook.

De leuke momenten in mijn kindertijd waren met andere kinderen, niet met volwassenen. Spelen is puur en open en dat hield me verbonden met de natuur. Het leerde me te gronden. Aan de andere kant dissocieerde mijn lijf als gevolg van mishandeling en seksueel misbruik, om het voelen en de pijn te ontstijgen. Ik ontwikkelde posttraumatische stress. Zo raakte ik langzamerhand het contact met mezelf kwijt. Toch voelde ik intuïtief dat er iets anders moest zijn, dat er licht was, een weg uit lijden, en dat maakte me nieuwsgierig. Ik werd een boekenwurm. En soms, als ik bij mijn oma was, dan was het of ik in een bubbel van licht zat. Het klinkt zweverig, maar dat is het niet. You light up in de aanwezigheid van sommige mensen. En als tiener las ik Siddharta van Herman Hesse. Dat boek gaf me toegang tot andere bronnen van denken. Er was een wereld die anders was dan hoe ik thuis opgroeide.

“Waarom”-vragen

Ik ben in Suriname toevallig in de journalistiek terecht gekomen en ontdekte al gauw dat ik schrijftalent heb. Maar ik kreeg door mijn “waarom”-vragen problemen in de militaire dictatuur waarin we leefden. Dus op mijn zesentwintigste vertrok ik naar Nederland, aan de ene kant de ex-kolonisator, aan de andere kant een land waar democratie en de vrijheid van meningsuiting in vergelijking met het Suriname van destijds goed beschermd werden. Gescherpt door mijn journalistieke ervaringen in Suriname begon het gebrek aan zelfreflectie in de mainstream journalistiek in Nederland me al gauw op te vallen. Als je ergens verslag van doet, word je onderdeel van de stroom van gebeurtenissen. De vragen die je stelt, de mensen die je interviewt, dat zijn keuzes die uit jouw subjectiviteit voortkomen. Niets en niemand is honderd procent objectief. Ik vind het een must dat je naar je eigen privileges durft te kijken als journalist, naar jouw eigen overtuigingen, naar de grotere context. Gelukkig zijn er ook journalisten die wel aan zelfreflectie doen en die hun rol helder zien. Zij gaan steeds vaker buiten de mainstream opereren. Dat is de zegen van het internet. Allerlei subgroepen, die niet in de mainstream media te horen zijn, kunnen nu ook zelf hun stem laten horen.

#MeToo

Dat is belangrijk, want emancipatie komt alleen op gang als de mensen die de onderdrukking of marginalisering ondergaan de strijd aanbinden door zichzelf zichtbaar te maken. Dat zie je dwars door de geschiedenis heen. Zo is de recente #MeToo-beweging groot geworden. En de homo-emancipatie heeft er veel baat bij gehad. De conservatieve groepen zullen niet gauw iets willen veranderen, zij hebben er baat bij dat de bestaande ongelijkheidssystemen in stand blijven. The opposite of oppression is privilege.

Mijn migratie naar Nederland bracht het trauma naar boven, en daardoor ook de herinneringen aan het misbruik. Ik moest er met iemand over praten, en ben binnen een jaar naar een psycholoog gegaan. Mijn journalistieke nieuwsgierigheid naar het patroon achter al die persoonlijke ervaringen van vrouwen werd groter. Een artikel was te kort om mijn bevindingen te delen. Zo is uit mijn aanleg om steeds de “waarom”-vragen te stellen mijn boek over incest ontstaan dat in 1996 uitkwam. In 2017, toen #MeToo internationaal groot werd, besefte ik pas goed dat ik met mijn boek een van de voorlopers van deze beweging ben geweest.

In mijn persoonlijke reis naar heling kwam ik erachter dat pijn de toegangspoort tot informatie is. Ik ging zo diep mogelijk mijn individuele onderstroom in, om te weten te komen waar de schakel zit tussen dat diepe gevoel van lijden van mij en zovele anderen. Om vervolgens vanaf de bodem naar boven te schieten en van daaruit te groeien. Voor mij was een flinke burn out die bodem. Achteraf gezien is dat voor mijn groei het beste wat me kon overkomen.

Helingsreis

‘Er was een wereld die anders was dan hoe ik thuis opgroeide’

De helingsreis is eigenlijk wat het thema is van sprookjes, boeken als Harry Potter, en epische films als The Lord of the Rings en The Matrix. De draak in die verhalen is een metafoor, een spiegel voor de schaduw in jezelf. We komen allemaal vroeger of later in ons leven een draak tegen die we moeten overwinnen om te groeien en dichter bij het licht in onszelf te komen. Niet-geheelde innerlijke pijn wordt de filter waardoorheen je het leven ziet en beleeft. Diepe pijn werkt als een magneet voor nog meer pijn. Zo kom je dus onbewust in een neerwaartse spiraal terecht, je gaat door de diepe emotionele pijn bijna alles wat je meemaakt via die filter zien.

De keuze in The Matrix is: kies je voor de rode pil, of voor de blauwe pil? Kies je voor weten en uit die onbewuste toestand groeien, of kies je ervoor om verder te gaan als een schaduw van wie je zou kunnen zijn? Mijn nieuwsgierigheid, films, boeken, gesprekken, het heeft mij allemaal gebracht waar ik nu ben. Deze ontwikkeling staat in de literatuur bekend als de reis van de held(in). Daar zijn lijvige werken over geschreven door Joseph Campbell (De held met de duizend gezichten) en door Clarissa Pinkola Estés (De ontembare vrouw).

Ik heb leren diepduiken in die onderstroom en leerde zo ook de collectieve pijn te begrijpen, en waarom mishandeling en misbruik zoveel voorkomt, niet alleen in Suriname maar overal. In Nederland krijgt een op de zes vrouwen met seksueel misbruik te maken, in de Verenigde Staten een op de vier. Uit recent onderzoek blijkt dat een op de drie meisjes of vrouwen in Suriname minstens één keer door hun partner fysiek of seksueel is misbruikt. Wereldwijd krijgt vijfendertig procent van de vrouwen en meisjes met seksueel misbruik te maken! Dat zijn heftige cijfers.

Tralies

Door seksisme te doorzien, doorzie je ook hoe het patroon van racisme werkt. Het zijn in essentie patronen van machtsmisbruik, de een op basis van sekse, de andere op basis van het geconstrueerde begrip “ras”. Slachtoffers van machtsmisbruik krijgen het gevoel mee dat zij niet de moeite waard zijn. Door mijn eigen draak te overwinnen is dat gevoel zich gaan oplossen. Doordat je de tralies leert zien kun je ze verbuigen en uit de gevangenis stappen. Daar wordt je echte vrijheid geboren. Kiezen voor kwaliteit. Ja zeggen tegen jezelf. I am worthy.

Je stapt uit de wereld van schaarste en angst in de wereld van overvloed en liefde, door op zoek te gaan naar die kras in jouw blauwdruk waar je steeds maar weer tegenaan loopt, en dat te healen. De puntjes op de i in mijn reis van self healing en healing heb ik bij Mens en Intuïtie in Amersfoort gezet. Deze opleiding heeft mij de regie over mijn emotionele gezondheid terug gegeven, en daarmee ook de sleutel tot de rest van mijn leven.

Ik ben dankbaar dat ik in 2018 in Arnhem de #MeToo Geheelde Helden Award mocht ontvangen. Ik zet sinds 1996 mijn ervaringen in om anderen te helpen, sinds 2017 doe ik dat bewust als empowermentcoach Emotionele Gezondheid, vanuit de gedachte van de inclusieve Japanse filosofie van Kintsugi, en vanuit de bron van onvoorwaardelijke liefde. Mijn voordeel is dat ik zowel in Nederland als Suriname groepen kan begeleiden, omdat ik beide gemeenschappen ken, inclusief de vele culturele achtergronden die in beide landen aanwezig zijn. Sinds ik dit doe is het alsof de cirkel rond is. Ik heb van iets dat lelijk, zwaar en negatief was iets positiefs, nuttigs en waardevols kunnen maken.’

De vernieuwde herdruk van Tapu Sjén/Bedek je schande – Surinamers en incest wordt in 2020 door Uitgeverij In de Knipscheer uitgebracht.

deel dit artikel: